Pamięć o ofiarach Holocaustu. Modlitewne spotkanie przy mogile w Hałbowie

Przy mogile znajdującej się w lesie, około 200 metrów od drogi Nowy Żmigród – Krempna, zebrało się kilkanaście osób, mieszkańców Nowego Żmigrodu i okolic, by uczcić pamięć o społeczności, która na tych ziemiach mieszkała od stuleci. Pod czterema macewami, w centralnej części mogiły, zapalono znicze. Nad grobem zawisły flagi Polski i Izraela.

Za pomordowanych w tym miejscu oraz na całym świecie modlił się ks. Andrzej Żuraw, proboszcz grecko-katolickiej parafii pw. Opieki Najświętszej Marii Panny w Komańczy. Zebrani odmówili Modlitwę Pańską „Ojcze nasz” i „Zdrowaś Mario”.

Prezes Stowarzyszenia Gmina Chrześcijańska im. Leona Karcińskiego w Nowym Żmigrodzie Zdzisław Senczak przypomniał, że Międzynarodowy Dzień Pamięci o Ofiarach Holocaustu został ustanowiony 1 listopada 2005 roku przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w celu uczczenia pamięci ofiar pochodzenia żydowskiego, zamordowanych w czasie II wojny światowej przez Niemców. 27 stycznia jest datą symboliczną. W tym dniu w 1945 roku Armia Czerwona wyzwoliła największy niemiecki obóz koncentracyjny Auschwitz-Birkenau. Liczba żydowskich ofiar Holocaustu podczas II wojny światowej szacowana jest na 6 milionów, z czego ponad milion zostało zgładzonych w Oświęcimiu.

Prezes Gminy Chrześcijańskiej w Nowym Żmigrodzie Zdzisław Senczak odczytał modlitwę „El Male Rachamim” (hebrajski), czyli „Boże Pełen Miłosierdzia”.

W Hałbowie 7 lipca 1942 roku Niemcy zamordowali - jak wynika z zamieszczonej tablicy - 1250 Żydów, głównie z Nowego Żmigrodu oraz najprawdopodobniej także przywiezionych wcześniej z Łodzi i być może z innych miast. Źródła historyczne są zróżnicowane, a świadkowie tamtych wydarzeń już nie żyją. Miejscem kaźni, które znajduje się w lesie przy drodze prowadzącej z Nowego Żmigrodu do Krempnej, opiekuje się od 2001 r. Stowarzyszenie Gmina Chrześcijańska. W 2021 r. przeprowadzono renowację pomnika głównego oraz macew dzięki dotacji Ministerstwa Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu uzyskanej z programu „Groby i cmentarze wojenne w kraju”.

Z materialnych śladów po mieszkańcach Nowego Żmigrodu wyznania mojżeszowego zachował się jedynie kirkut z początków XVII wieku. Na prawie dwuhektarowym cmentarzu znajduje się się około 600 macew, z czego ponad sto jest w bardzo dobrym stanie. Kirkutem opiekuje się Towarzystwo Miłośników Nowego Żmigrodu.

Pierwsi Żydzi zamieszkali w Żmigrodzie już w 1410 roku, a sto lat później było już ich więcej niż pozostałych mieszkańców miasteczka. Pod koniec XVI wieku utworzyli kahał, czyli gminę. W 1606 roku istniała w miasteczku synagoga. Na początku XVIII wieku nastąpił duży wzrost liczby semickich mieszkańców miasta. Gmina żydowska podporządkowała sobie wspólnoty z innych miast m.in. Jasła i Gorlic. W Żmigrodzie istniała nawet szkoła religijna. Ludność żydowska oscylowała w granicach 50 procent wszystkich mieszkańców. Bywały też lata, że liczba żydowskich mieszkańców przekraczała 50 procent i Nowy Żmigród był typowym sztetlem.